του 20ου αιώνα
Προειδοποίηση: το σημείωμα αυτό δεν φιλοδοξεί να καλύψει ένα τόσο τεράστιο θέμα σε λίγες γραμμές. Είναι απλώς μερικές προσωπικές μου σκέψεις. Υπεραπλουστεύοντας για να γίνω κατανοητός, προσέχω όμως αυτές οι απλουστεύσεις να μην αλλοιώνουν την αξία των μεγεθών που αναφέρω.
Τι πιο λογικό, στο δρόμο για συνεχή βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης, να θέλουμε να έχουμε στα γηρατειά μας μια ηρεμία, μια ασφάλεια. Να μην έχουμε, γέροι πια και αδύναμοι, το άγχος της επιβίωσης. Σκεφτήκαμε λοιπόν σαν κοινωνία, να πάρουμε όλοι οι νέοι και δυνατοί στους ώμους μας το βάρος των γέρων γονιών μας, αφού εμείς μπορούμε ακόμα να τραβάμε κουπί και μάλιστα πιο πολύ απ'ότι χρειάζεται για τη δική μας μόνο επιβίωση. Είχαμε περίσσευμα, μπορούσαμε και το παραπάνω.
Στο δρόμο της ιστορίας, βρήκαμε μάλιστα και πιο οργανωμένες μορφές από το απλό, 'έχω τη μάνα μου στο σπίτι'. Οργανωθήκαμε σε μαζώξεις όλων των ειδών, συνήθως σε σχέση με την εργασία μας και κάναμε ταμεία από τα οποία θα έπαιρναν οι γηραιότεροι κάποιο ποσό για να μπορέσουν να ζήσουν τα τελευταία τους χρόνια, χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να δουλεύουν. Το χρήμα σ'αυτά τα ταμεία το έβαζαν οι ενεργοί του επαγγέλματος μέσα από αυτό που έμεινε να λέγεται "εισφορά".
Στα τέλη του μεσαίωνα, λίγο πολύ σ'όλη την Ευρώπη, εμφανίστηκαν τέτοιες επαγγελματικές οργανώσεις, συνήθως αρκετά προσοδοφόρων επαγγελμάτων. Οργανώσεις που είχαν αρκετά ανθηρά οικονομικά ώστε να μπορούν να στηρίζουν τους σιτιζόμενούς τους υπερήλικες. Αργότερα, η ιδέα επεκτάθηκε σε πολλές άλλες επαγγελματικές κατηγορίες κύρια στη Γαλλία, αλλά και στην Αγγλία και την Γερμανία (της εποχής) και την Ιταλία, αρκετές με λιγότερη οικονομική άνεση, αλλά που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κατάφερναν να τα φέρνουν βόλτα.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα, άλλοτε με λαϊκές διεκδικήσεις, άλλοτε με παραχωρήσεις ακόμα και άκρως συντηρητικών κυβερνήσεων, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ένα σύστημα καθολικής σύνταξης για όλους τους εργαζόμενους, εγκαθίσταται στο δυτικό κόσμο. Δεν πρέπει όμως να φανταστούμε ότι πρόκειται για ένα απανταχού της υφηλίου γενικευμένο σύστημα. Υπάρχουν ακόμη χώρες σήμερα που δεν προβλέπουν τίποτε για τους γέρους τους.
Ας δούμε τώρα τη λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος.
Αφού πρόκειται στην ουσία περί ενός ταμείου, υπόκειται στην λογική, έσοδα και έξοδα. Το ταμείο πάει καλά όταν τα έσοδα είναι ίσα με τα έξοδα, πάει πολύ καλά όταν τα έσοδα είναι περισσότερα από τα έξοδα ενώ το ταμείον είναι μείον… Απλά, απλούστατα πράγματα.
Έσοδα:
Πότε το ταμείο έχει περισσότερα έσοδα;
1. Όταν πληθαίνουν αυτοί που συνεισφέρουν (ο ενεργός πληθυσμός, όσοι τουλάχιστον δουλεύουν δηλωμένα…).
2. Όταν αυξάνεται ο χρόνος κατά τον οποίο συνεισφέρουν (π.χ. στην Ελλάδα τώρα είναι περίπου στα 35 χρόνια, στη Γαλλία που ζω είναι στα 41,5 χρόνια).
3. Όσο μεγαλύτερες είναι οι εισφορές (αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα οι εισφορές για τη σύνταξη είναι περίπου το 20% του μισθού ή των εισοδημάτων των εργαζόμενων).
Έξοδα:
Πότε το ταμείο έχει περισσότερα έξοδα;
1. Όταν πληθαίνουν αυτοί που εισπράττουν από το ταμείο.
2. Όταν αυξάνεται ο χρόνος κατά τον οποίο εισπράττουν αυτοί που οφελούνται.
3. Όταν αυξάνονται τα ποσά που εισπράττει ο καθένας από τους τρόφιμους του ταμείου.
Απλά πράγματα και εδώ. (δεν θα επεκταθώ στις άπειρες λεπτομέρειες που εμφανίζονται στις πραγματικές συνθήκες, οι οποίες έτσι κι αλλιώς, λίγο επηρεάζουν το μοντέλο).
Έστω λοιπόν ότι 1000 εργαζόμενοι δουλεύουν επί 10 χρόνια και δίνουν από 100 δραχμές ο καθένας (Ένα εκατομμύριο στο ταμείο). Αυτόματα βλέπουμε ότι μπορούν να συντηρήσουν 1000 συνταξιούχους που θα παίρνουν 100 δραχμές ο καθένας επί 10 χρόνια. Μετά, πάπαλα.
Εδώ λοιπόν έρχεται και η πονηριά των πολιτικάντηδων, που με τόση ευκολία έκαναν ένα τέχνασμα και "ικανοποίησαν ένα πάγιο αίτημα των εργαζομένων". Πράγμα που τούς επέτρεψε, κάποιοι όντας ακριβώς φασίστες (όχι σαν σχήμα λόγου αλλά στην πραγματικότητα), να εμφανιστούν και σαν εργατοπατέρες και λαϊκοί ήρωες στα μάτια των αφελών.
Με βάση τις παραμέτρους εσόδων-εξόδων που είδαμε και με τον παραπάνω απλό υπολογισμό, είπαν:
1. Αν αντί να έχω 10 χρόνια εισφορές, τις κάνω 30, τριπλασιάζω τα έσοδα. (3.000.000)
2. Θα μού πεις, ναι αλλά με 100 δεν μπορεί κανείς να ζήσει. Αν αντί να δώσω 100 δραχμές σύνταξη, δώσω 500, το μισό δηλαδή απ'ότι έβγαζαν όταν εργάζονταν, τότε αρχίζει να μοιάζει ενδιαφέρον το ποσό για τον συνταξιούχο. Θα κάθεται και θα παίρνει και τα μισά λεφτά. Ποιος δεν θα το καλόβλεπε, όταν πριν δεν υπήρχε τίποτε άλλο από το δουλειά και συχνά σκληρή δουλειά, μέχρι το θάνατο;
Βέβαια, στο ταμείο θα στοιχίσει παραπάνω διότι έχω τους 1000 που θα τούς δίνω από 500, μού κάνει 500.000. Αν είναι να τούς πληρώνω για 10 χρόνια, μού κάνει 5.000.000. Δεν βγαίνω. Όμως, για καλή μου τύχη, όταν τούς βγάλω στη σύνταξη στα 65 τους, πόσο φαντάζεσαι ότι μπορούν να ζήσουν ακόμα στο χάλι που έχουν; Πέντε χρόνια; Και πολλά είναι. Άρα πληρώνω τους 1000 τις 500 δραχμές τους για 5 χρόνια, δηλαδή θα μού έρθει μόλις 2.500.000! Έχω μαζέψει κιόλας 3.000.000, μού φτάνουν να τούς πληρώσω όλους και μού αφήνει και ένα περιθώριο για να αντιμετωπίσω κάποιες αυξήσεις (όλο ζητάνε αυτοί, μην ξεχνάμε), κάποια απρόβλεπτα, αλλά και κάποιο ποσό να βάλω στην τσέπη, από τα δικά τους λεφτά! Συμφέρει λοιπόν. Το κάνω!
Έστω κι αν αρχίσουν να ζητάνε όλο και πιο πολλά, έστω κι αν αρχίσουν μαγικά να ζουν πιο πολύ, εγώ, για τα 20 χρονάκια που μ'ενδιαφέρει, είμαι καλυμμένος. Μετά ας κάνουν οι νεότεροι πολιτικάντηδες το κουμάντο τους, εγώ θα είμαι στα θυμαράκια προ πολλού!
Έτσι απλά σκεφτήκανε οι λαοφιλείς πολιτικοί της εποχής, και ξεκίνησε το σύστημα της καθολικής σύνταξης. Έτσι πάρα πολύ απλά! Και έστησαν την μεγαλύτερη ίσως απάτη σε βάρος του λαού.
Ναι, αλλά έχουμε όλοι καταλάβει ότι, αυτό το μοντέλο δεν μπορεί να πάει μακρυά. Γιατί οι παράμετροι που το συντηρούν παίζουν. Με πρώτο και κύριο, το χρόνο. Δεν το είδαν οι παππούδες μας, ή καλύτερα και να το είδαν, τούς βόλευε, το έπαιξαν κι αυτοί 'take the money and run'. Ετσι το κόλπο σύνταξη, από τεράστια απάτη έγινε και τεράστια αυταπάτη. Χρειάστηκαν περίπου 70 χρόνια για να φτάσει στο αδιέξοδο…
Όλες οι παράμετροι που κανονίζουν την ισορροπία του ταμείου, με το χρόνο άλλαξαν. Προς την κακή κατεύθυνση.
- Πρώτα, αυξήθηκε (και ευτυχώς!) η διάρκεια της ζωής. Αλλά μαζί αυξήθηκε και ο χρόνος που εκταμιεύει ο καθένας από το ταμείο. Πάνω τα έξοδα.
- Συνέπεια του πρώτου, αυξήθηκε και ο αριθμός των συνταξιούχων. Αφού δεν πεθαίνουν νωρίς, είναι περισσότεροι σε κάθε δεδομένη στιγμή… Κι άλλο πάνω τα έξοδα.
- Αυξήθηκαν και οι συντάξεις, με σκοπό να έρθουν σε κάποιο επίπεδο που θα επέτρεπαν στους συνταξιούχους όχι απλά να επιβιώνουν, αλλά να συμμετέχουν ενεργά στην γενικευμένη κατανάλωση (τα περί διεκδικήσεων είναι ωραία, αλλά προσωπικά δεν με πολυπείθουν. Παραχωρήσεις είναι, όχι κατακτήσεις). Ακόμη πιο πάνω τα έξοδα του ταμείου.
- Ταυτόχρονα, μέσω ανεργίας και λοιπών προβλημάτων (μην ξεχνάτε, στέλνουμε τα παιδιά μας στη σχολή ανεργίας), μειώθηκε ο αριθμός αυτών που συνεισφέρουν στο ταμείο. Κάτω τα έσοδα.
- Μειώθηκε ο χρόνος εργασίας. Άρα και εισφορών. Πάλι κάτω τα έσοδα.
- Μειώθηκαν και οι ίδιες οι εισφορές. Την εποχή της μεγάλης ευφορίας, εύκολα έπαιρνε κανείς τα λεφτά του αύριο για να τα γλεντήσει στο σήμερα. Το σημερινό 20% είναι αστείο ποσό για να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να συντηρήσει ένα τέτοιο σύστημα!
Άρχισε λοιπόν το καράβι να κάνει νερά. Το ταμείο να μην βγαίνει να πληρώσει τους συνταξιούχους του. Και τότε ήρθε πάλι ο πολιτικάντης και άρχισε τα "μέτρα". Κάτω οι συντάξεις, πάνω οι εισφορές, αύξηση του εργάσιμου χρόνου και τέτοια. Ελπίζω να μην αρχίσουν να καθαρίζουν τους γέρους για να μειώσουν τα έξοδα… Από την άλλη βέβαια, δεν ξέρω αν αυτός έκοψε το δικό του το μερίδιο από τα λεφτά των άλλων.
Ε, έριξε και από καιρού εις καιρό και κάτι ενέσεις από το "κρατικό" ταμείο, δηλαδή πάλι από τα λεφτά του κόσμου, έτσι για να κάνει το γενναιόδωρο...
Και αν θέλετε τη γνώμη μου, δεν υπάρχει περίπτωση να σωθεί. Αυτό το μοντέλο, όπως είδατε, ήταν εκ γενετής πεθαμένο. Εκτός κι αν αλλάξει ριζικά το σύστημα, όλο το σύστημα! Αν οργανωθούμε σαν κοινωνία αλλιώς. Τελείως αλλιώς. Αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι στο πρόγραμμα για τα επόμενα χρόνια. Ας όψεται γιαυτό η παιδική μας αφέλεια…
Άρα φίλοι μου συνταξιούχοι, ετοιμαστείτε για εκπλήξεις… Όσο για μάς που είμαστε ακόμη στο κουπί, ας κοιτάξουμε να βρούμε τίποτε αναβολικά (ευτυχώς είναι γεμάτος ο κόσμος). Θα τραβάμε για πολλά-πολλά χρόνια ακόμη!
